peinst: “Oog om oog, tand om tand”, dat lijkt wel makkelijk en rechtvaardig. Maar ja, wat moet je met je vergelding als je zicht aan één oog is ontnomen door iemand die zelf nog maar één oog heeft, of zelfs al blind is? Of als je door een tandenloos iemand een tand bent kwijt geraakt? Kijk, dan wordt rechtvaardigheid al een wat ingewikkelder vraagstuk, hoe simpel dat gezegde ook is en hoe simpel mensen het allemaal ook het liefste zouden willen zien.
Dit gezegde zelf gaat ten minste op zich er nog van uit, dat wat één individu zelf doet, je ook verhaalt op dat ene individu zelf. Al kan dat nog steeds betekenen dat ook indirect de naasten van een dader nadelen ondervinden van de bestraffing van de dader… Maar goed – of niet goed -, hoe het ook zij, in de regel wordt de groep waar een dader deel van uitmaakt niet in directe zin bestraft of geslachtofferd. Eerwraak en bloedwraak, waarbij de schuld van een misdaad door een dader wordt toegedeeld aan de naasten of zelfs de hele gemeenschap van de dader, kan als tamelijke onrechtvaardig worden beschouwd: mensen die part noch deel hebben aan een misdaad kunnen bestraft worden louter en alleen omdat de dader een naaste is en/of deel uitmaakt van een bepaalde gemeenschap.
Maar je kunt ook redeneren dat een misdadiger nooit helemaal op z’n eentje tot een (mis)daad komt, maar dat elke (mis)daad plaatsvindt in de context van een samenleving of een groep en met een hele voorgeschiedenis; je zou kunnen beargumenteren dat waar een misdaad wordt gepleegd, dat dat óók plaatsvindt bij gebrek aan corrigerend vermogen vanuit de groep, vanuit het verleden. Het grootste pijnpunt voor ons individualisten ligt dan natuurlijk daar waar óók kinderen in een bestraffing worden meegenomen, waar (jonge) kinderen al helemaal niet mede oorzaak kunnen zijn van een gebrek van moreel besef van een misdadiger. Op dit punt zie je het onderscheid tussen meer collectivistisch denken en individualisme. Vanuit collectivistsch denken zíjn mensen helemaal niet zo sterk als inidividu te onderscheiden; het is typisch individualistisch om te zeggen dat kinderen dan schuldig worden bevonden aan iets waar ze part nog deel aan hebben… Vanuit collectief perspectief is schuld geen kwestie dat speelt op ’t vlak van individu, maar iets van ’t collectief. En mannen en vrouwen, zowel kinderen als volwassenen, die maken en zijn ’t collectief. Als dan een misdaad wordt begaan door iemand van een zeker groep (!), dan is die groep verantwoordelijk en dus al wie deel uitmaakt van die groep, kinderen of wie dan ook.
Het is makkelijk om hele groepen verantwoordelijk te houden; je hoeft dan niet precies uit te zoeken – als dat überhaupt al mogelijk is – voor welk deel een dader zelf verantwoordelijk is en voor welk deel een (mis)daad ook voortvloeit uit de geschiedenis en de (sociale, maatschappelijke) omgeving van de dader. En je hoeft al helemaal niet stil te staan dan bij de vraag hoe je zelf gehandeld zou hebben, zou je in dezelfde schoenen staan als een dader, met diens zelfde voorgeschiedenis.
Echter, wanneer men op die manier omgaat met schuld en het bestraffen, dan wel wreken, van misdaden, daar verzeilt men makkelijk in vicieuze cirkels van steeds meer haat en geweld….